Đề án tốt nghiệp Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, từ thực tiễn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:79

Thêm vào BST

Báo xấu

14
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, từ thực tiễn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp" được hoàn thành với mục tiêu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp, từ đó, đề xuất giải pháp và lộ trình đẩy mạnh thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn trên địa bàn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án tốt nghiệp Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, từ thực tiễn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp

BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ĐỖ MINH QUÂN PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ, TỪ THỰC TIỄN HUYỆN LAI VUNG, TỈNH ĐỒNG THÁP ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Thành phố Hồ Chí Minh, 10/2024
BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ĐỖ MINH QUÂN PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ, TỪ THỰC TIỄN HUYỆN LAI VUNG, TỈNH ĐỒNG THÁP ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. NGUYỄN HUYỀN HẠNH TS. ĐINH LƯƠNG MINH ANH Thành phố Hồ Chí Minh, 10/2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các tài liệu, số liệu công bố trong đề án tốt nghiệp này là trung thực, có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Kết quả nghiên cứu của đề án tốt nghiệp này chưa được ai công bố trong bất cứ công trình khoa học nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về những lời cam đoan trên. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 10 năm 2024 Tác giả Đỗ Minh Quân
LỜI CẢM ƠN Để có thể hoàn thành đề án tốt nghiệp, bên cạnh sự phấn đấu và nỗ lực của bản thân, tôi còn nhận được sự tận tình giảng dạy kiến thức, truyền đạt kinh nghiệm và hỗ trợ kịp thời của quý thầy (cô) là giảng viên của Học viện Hành chính Quốc gia. Cùng với đó là sự động viên, giúp đỡ từ gia đình và bạn bè trong suốt thời gian học tập đến khi hoàn thành đề án. Lời đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc Học viện đã dành sự quan tâm và cung cấp cho học viên một môi trường học tập chuyên nghiệp và lý tưởng. Nhân dịp này, tôi cũng bày tỏ sự tri ân đến quý thầy (cô) đã ân cần truyền đạt kiến thức và kinh nghiệm trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Huyền Hạnh và TS. Đinh Lương Minh Anh đã dành thời gian tận tình hỗ trợ và hướng dẫn để tôi có thể hoàn thành đề án một cách tốt nhất. Tôi cũng chân thành gửi lời cảm ơn đến Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam huyện Lai Vung và bà con nhân dân trên địa bàn đã nhiệt tình hỗ trợ, cung cấp những thông tin, tài liệu cần thiết để phục vụ nghiên cứu. Trong khuôn khổ kiến thức còn hạn hẹp và kinh nghiệm chưa đủ tích lũy, đề án vẫn tồn tại những thiếu sót nhất định, kính mong được tiếp thu các ý kiến đóng góp của quý thầy (cô) để ngày càng hoàn thiện hơn. Tôi xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Đỗ Minh Quân
MỤC LỤC Trang DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 1. Lý do xây dựng đề án ........................................................................... 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ......................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề án ............................................ 6 3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 6 3.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 6 4. Mục tiêu và nhiệm vụ đề án ................................................................ 6 4.1. Mục tiêu .............................................................................................. 6 4.2. Nhiệm vụ ............................................................................................ 6 5. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 7 6. Hiệu quả / lợi ích của đề án ứng dụng trong thực tiễn ..................... 7 7. Nội dung của đề án ............................................................................... 8 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ ............................................................ 9 1.1. Cơ sở lý luận thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở .. 9 1.1.1. Thực hiện dân chủ ở cơ sở ............................................................. 9 1.1.2. Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ........................................11 1.1.3. Thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ..................... 12 1.1.3.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ..... 12 1.1.3.2. Nội dung thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ....... 12 1.1.3.3. Vai trò thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ........... 17 1.2. Cơ sở pháp lý thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở 19 1.2.1. Giai đoạn từ năm 1998 đến 2007 ................................................... 19 1.2.2. Giai đoạn từ năm 2007 đến 2022 .................................................. 20 1.2.3. Giai đoạn từ năm 2022 đến nay ..................................................... 22
Tiểu kết Chương 1 .................................................................................. 23 Chương 2. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LAI VUNG, TỈNH ĐỒNG THÁP ..................................................................................................... 24 2.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội có liên quan đến thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở của huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp ..... 24 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ......................................................................... 24 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội .............................................................. 25 2.1.3. Đánh giá những tác động của đặc điểm tình hình huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp đến thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở .......... 27 2.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp .............................................................. 28 2.2.1. Công tác quán triệt, triển khai thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp ............................ 28 2.2.1.1. Công tác lãnh đạo của cấp ủy, chỉ đạo, điều hành của chính quyền .............................................................................................................................. 28 2.2.1.2. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội về thực hiện dân chủ ở cơ sở ........................................................................................... 28 2.2.1.3. Hoạt động của Ban Chỉ đạo thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở 30 2.2.2. Kết quả thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp ...................................................................... 31 2.2.2.1. Kết quả thực hiện nội dung công khai để nhân dân biết ............. 31 2.2.2.2. Kết quả thực hiện nội dung nhân dân bàn và quyết định ........... 32 2.2.2.3. Kết quả thực hiện nội dung nhân dân tham gia ý kiến ............... 33 2.2.2.4. Kết quả thực hiện nội dung nhân dân kiểm tra, giám sát ........... 33 2.3. Đánh giá chung ................................................................................ 34 2.3.1. Những kết quả đạt được................................................................. 34 2.3.2. Những tồn tại, hạn chế .................................................................. 36 2.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế .................................... 37
Tiểu kết Chương 2 .................................................................................. 39 Chương 3. QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP VÀ LỘ TRÌNH ĐẨY MẠNH THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LAI VUNG, TỈNH ĐỒNG THÁP ........................................... 40 3.1. Quan điểm đẩy mạnh thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp ........................................... 40 3.2. Giải pháp và lộ trình đẩy mạnh thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp .......................... 42 3.2.1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở .......................................................................................... 42 3.2.2. Nâng cao hiệu quả công khai thông tin của chính quyền ở cơ sở 44 3.2.3. Nâng cao hiệu quả hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư cộng đồng .......................................................................................... 47 3.2.4. Nâng cao trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong tổ chức, triển khai thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở ................................... 49 Tiểu kết Chương 3 .................................................................................. 52 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 53 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ DCCS Dân chủ ở cơ sở GSĐTCĐ Giám sát đầu tư của cộng đồng HĐND Hội đồng nhân dân MTTQ Mặt trận Tổ quốc TTND Thanh tra nhân dân TTPBGDPL Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật UBND Ủy ban nhân dân
DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, HÌNH Bảng Trang Bảng 2.1. Kết quả tổ chức tuyên truyền của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trên địa bàn huyện Lai Vung giai đoạn 2019 - 2023 ............... 29 Biểu đồ Trang Biểu đồ 2.1. Xu hướng thay đổi của địa phương từ khi thực hiện Pháp lệnh số 34/2007/UBNTVQH11 ....................................................................................... 35 Hình Trang Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp .............. 24
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do xây dựng đề án Dân chủ là một phạm trù lịch sử, biến đổi và phát triển không ngừng cả về nhận thức và thực tiễn trong từng giai đoạn phát triển của xã hội loài người. Nó là khát vọng muôn thuở của con người, là phương tiện tất yếu để con người đạt tới tự do, giải phóng toàn diện những năng lực vốn có của mỗi cá nhân. Nhận thức được tầm quan trọng của việc vận dụng đúng đắn những giá trị dân chủ đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, Đảng và Nhà nước ta luôn nỗ lực phát huy quyền dân chủ của nhân dân. Cho đến nay, có thể khẳng định dân chủ là bản chất của chế độ và Nhà nước ta, vừa là mục tiêu, vừa là động lực cho sự phát triển của đất nước. Hiến pháp năm 2013 khẳng định: “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Tất cả quyền lực của nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức” [22]. Nhìn lại chặng đường đã qua, trong bất kỳ giai đoạn nào, Đảng và Nhà nước ta cũng luôn nỗ lực đảm bảo thực hiện dân chủ rộng rãi, đặc biệt là đối với cơ sở - nơi thực hiện trực tiếp và rộng rãi nhất mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Bước vào công cuộc đổi mới, nhằm tiếp tục phát huy các giá trị dân chủ, ngày 18/02/1998, Bộ Chính trị (khóa VIII) đã ban hành Chỉ thị số 30-CT/TW về xây dựng và thực hiện Quy chế Dân chủ ở cơ sở, đây được coi là khâu quan trọng và cấp bách để phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở. Thể chế hóa Chỉ thị số 30-CT/TW, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 45/1998/NQ-UBTVQH10 ngày 26/02/1998 về ban hành Quy chế thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; Nghị quyết số 60/1998/NQ-UBTVQH10 ngày 20/8/1998 về ban hành Quy chế thực hiện dân chủ ở doanh nghiệp nhà nước và Nghị quyết số 55/1998/NQ-UBTVQH10 ngày 30/8/1998 về ban hành Quy chế thực hiện dân chủ trong hoạt động của cơ quan. Bên cạnh đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 29/1998/NĐ-CP ngày 11/5/1998 và Nghị định số 79/2003/NĐ-CP ngày 07/7/2003 về
2 Quy chế dân chủ ở xã; Nghị định số 71/1998/NĐ-CP ngày 08/9/1998 về thực hiện dân chủ trong hoạt động của cơ quan; Nghị định số 07/1999/NĐ-CP ngày 13/02/1999 về thực hiện dân chủ ở doanh nghiệp nhà nước; Nghị định số 87/2007/NĐ-CP ngày 28/7/2007 về thực hiện dân chủ ở công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn. Để tạo bước chuyển biến về nhận thức, bảo đảm quyền dân chủ và phát huy dân chủ, sự phối hợp giữa chính quyền với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý, điều hành của Nhà nước, ngày 20/4/2007, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (khóa XI) đã ban hành Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Ngày 19/6/2013, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 60/2013/NĐ-CP quy định chi tiết Khoản 3, Điều 63 của Bộ Luật Lao động về thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở tại nơi làm việc. Đến ngày 09/01/2015, Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị định số 04/2015/NĐ-CP về thực hiện dân chủ trong cơ quan hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập. Đặc biệt, ngày 10/11/2022, tại Kỳ họp thứ 4, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (khóa XV) đã thông qua Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. Đây là đạo luật thể chế hóa tư tưởng, quan điểm của Đảng về thực hiện dân chủ, cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 vào cuộc sống, khẳng định trên thực tế quyền làm chủ của nhân dân. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 59/2023/NĐ-CP ngày 14/8/2023 về quy định chi tiết một số điều của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở và Nghị định số 61/2023/NĐ-CP ngày 16/8/2023 về xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư. Trong bối cảnh tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; đẩy mạnh cải cách thể chế hành chính nhà nước; đổi mới quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả, đòi hỏi phải tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả triển khai thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở. Những năm gần đây, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở đã được cấp ủy, chính quyền các cấp triển khai thực hiện một cách nghiêm túc và sáng tạo góp phần phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tạo sự đồng thuận và phát huy được sức mạnh toàn dân trong xây dựng và phát triển đất nước, là động lực to lớn thúc đẩy sự phát triển, đổi mới
3 trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy việc thực hiện dân chủ ở cơ sở vẫn tồn tại nhiều bất cập, một số nơi mang tính hình thức, chưa thường xuyên, sâu rộng; tình trạng vi phạm quyền dân chủ của nhân dân và lợi dụng tự do dân chủ để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật còn xảy ra. Đặc biệt, việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở chưa gắn kết tốt với công tác xây dựng Đảng, cải cách hành chính; phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí; việc kiểm tra, giám sát thực hiện dân chủ ở cơ sở còn nhiều hạn chế. Lai Vung là một huyện nằm ở phía nam của tỉnh Đồng Tháp, bộ phận lớn người dân chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp và sinh sống ở khu vực nông thôn. Thời gian qua, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn đã đạt được những kết quả đáng kể góp phần phát huy quyền làm chủ của nhân dân, giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội; đảm bảo an ninh, quốc phòng, trật tự an toàn xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn huyện Lai Vung vẫn còn tồn tại không ít bất cập. Một số cấp ủy, chính quyền và cán bộ, công chức chưa nhận thức đầy đủ, còn thiếu trách nhiệm trong triển khai pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, nhất là vấn đề công khai thông tin. Bộ phận lớn người dân còn hạn chế về nhận thức, hiểu biết pháp luật nên chưa biết, chưa thấu hiểu về thực hiện dân chủ ở cơ sở, chưa nhận thức đầy đủ được quyền và lợi ích của mình khi tham gia các mối quan hệ với chính quyền ở cơ sở. Hoạt động của các Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng còn nhiều khó khăn, bất cập. Từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài: “Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, từ thực tiễn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp” làm Đề án tốt nghiệp chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Ở Việt Nam, những nội dung liên quan đến vấn đề dân chủ nói chung, pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở nói riêng đã được nhiều nhà khoa học, những người làm công tác lý luận nghiên cứu, trong đó có thể kể đến các công trình sau đây: “Thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa” luận văn thạc sĩ Luật học của Lại Thế Nguyên, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014. Luận văn
4 đã nghiên cứu cơ sở lý luận thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở; đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa; đề xuất phương hướng, giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở nói chung và trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa nói riêng. “Thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở ở xã trên địa bàn, huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên” luận văn thạc sĩ Luật học của Nguyễn Thị Tuyết, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2015. Luận văn đã nghiên cứu cơ sở lý luận thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở; đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về dân chủ ở xã trên địa bàn huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên; đưa ra quan điểm, đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về dân chủ ở xã trên địa bàn. “Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở - từ thực tiễn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội” luận văn thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính của Vũ Hoàng Hiệp, Học viện Hành chính Quốc gia, Hà Nội, 2017. Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về pháp luật và thực tiễn thực hiện dân chủ ở cơ sở; đánh giá pháp luật và thực trạng thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở tại các phường trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội; đề xuất những quan điểm, giải pháp nâng cao chất lượng pháp luật và thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở. “Thực hiện pháp luật về dân chủ cơ sở từ thực tiễn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng”, luận văn thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật hành chính của Mai Thanh Bình, Học viện Khoa học xã hội, Hà Nội, 2019. Luận văn đã làm rõ lý luận thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở; phân tích, đánh giá thực tiễn pháp luật về dân chủ ở cơ sở và việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở trên địa bàn quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng; trên cơ sở đó đề xuất giải pháp để tiếp tục thực hiện tốt hơn pháp luật về dân chủ ở cơ sở trên địa bàn. “Một số vấn đề lý luận về dân chủ cơ sở và vai trò của dân chủ cơ sở” của tác giả Nguyễn Văn Thâm, Tạp chí Tổ chức nhà nước, đăng ngày 19/4/2019. Bài viết đã phân tích và làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về dân chủ và dân chủ ở cơ sở; vai trò của dân chủ ở cơ sở trong bối cảnh hiện nay ở Việt Nam.
5 “Những yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện dân chủ ở xã - một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Nguyễn Thị Thanh và Tạ Đức Anh, Tạp chí Quản lý nhà nước, đăng ngày 03/5/2022. Bài viết đã khái quát những vấn đề chung về thực hiện dân chủ ở xã và phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện dân chủ ở xã. “Thực hành dân chủ ở cơ sở trong xây dựng nông thôn mới” của tác giả Nguyễn Thị Ngọ, Tạp chí Cộng sản, đăng ngày 18/7/2022. Bài viết đã khái quát những vấn đề lý luận về dân chủ và thực hành dân chủ; phân tích nội dung của thực hành dân chủ ở cơ sở trong xây dựng nông thôn mới; đánh giá những thành tựu thực hành dân chủ ở cơ sở trong xây dựng nông thôn mới thời gian qua; đưa ra một số giải pháp nâng cao chất lượng thực hành dân chủ ở cơ sở trong xây dựng nông thôn mới. “Hoàn thiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở” của tác giả Nguyễn Đăng Dung, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 15 tháng 7/2022. Bài viết đã sơ lược về pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở; phân tích, làm rõ một số vấn đề đặt ra đối với việc sửa đổi pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở. “Xây dựng và hoàn thiện pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở” của tác giả Lê Thị Hoa, Tạp chí Quản lý nhà nước, đăng ngày 27/10/2022. Bài viết đã tổng hợp một số quan niệm về dân chủ và thực hiện dân chủ ở cơ sở; phân tích thực trạng pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở; đề xuất một số kiến nghị xây dựng và hoàn thiện pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở. “Hoàn thiện pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở tại Việt Nam hiện nay” của tác giả Trần Thị Diệu Oanh, Tạp chí Tổ chức nhà nước, đăng ngày 28/12/2022. Bài viết đã khái quát về chính sách và pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở; đưa ra quan điểm, phân tích các vấn đề đặt ra đối với pháp luật thực hiện dân chủ ở cơ sở thời gian qua và nội dung mới của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. “Để thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở” của tác giả Đậu Thị Trang, Tạp chí Xây dựng Đảng, đăng ngày 26/02/2023. Bài viết đã khái quát chủ trương của Đảng về thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở và đề xuất các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm để thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở.
6 Các công trình nghiên cứu nêu trên là những tư liệu tham khảo có giá trị mang tính lý luận và thực tiễn cao. Tuy nhiên, chưa có nhiều công trình nghiên cứu một cách đầy đủ, có hệ thống liên quan đến pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở gắn với một địa phương cụ thể. Hiện nay, huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp cũng chưa có công trình nghiên cứu về vấn đề này. Do đó, việc nghiên cứu đề tài “Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, từ thực tiễn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp” là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Quá trình thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Đề án tập trung nghiên cứu thực trạng và các giải pháp cụ thể để đẩy mạnh thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp Về không gian: Đề án tập trung nghiên cứu trên phạm vi lãnh thổ huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp. Về thời gian: Đề án phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp giai đoạn từ năm 2019 đến 2023. 4. Mục tiêu và nhiệm vụ đề án 4.1. Mục tiêu Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp, từ đó, đề xuất giải pháp và lộ trình đẩy mạnh thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn trên địa bàn. 4.2. Nhiệm vụ Phân tích, làm rõ cơ sở lý luận thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở và cơ sở pháp lý thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở, tập trung ở xã, phường, thị trấn.
7 Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp. Đề xuất giải pháp và lộ trình đẩy mạnh thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp. 5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp hệ thống, phân tích và tổng hợp: Phương pháp này được sử dụng để phân tích, làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến đề tài nghiên cứu và tổng quan về vấn đề nghiên cứu. Phương pháp lịch sử: Phương pháp này được sử dụng để tìm hiểu quá trình hình thành và phát triển, các nhân tố ảnh hưởng đến pháp luật về thực hiện dân chủ cơ sở qua các thời kỳ. Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Phương pháp này được sử dụng để nghiên cứu các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về thực hiện dân chủ ở cơ sở. Phương pháp khảo sát: Phương pháp này được sử dụng để thu thập thông tin tạo cơ sở phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp. Kết quả khảo sát được sử dụng ở Chương 2 của Đề án. Số lượng phiếu khảo sát phát ra là 420 phiếu, thu về là 402 phiếu. Đối tượng được khảo sát là người dân trên địa bàn 12 xã, thị trấn của huyện Lai Vung. Thời gian tiến hành khảo sát là từ ngày 10/3/2024 đến ngày 15/3/2024. Số liệu khảo sát được xử lý bằng thuật toán của Microsoft Excel. 6. Hiệu quả / lợi ích của đề án ứng dụng trong thực tiễn Đề án góp phần bổ sung và làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở nói chung và xã, phường, thị trấn nói riêng. Đề án phân tích khoa học, đánh giá khách quan thực tiễn thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp, góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể trong tổ chức thực hiện.
8 Đề án đề xuất được các giải pháp và lộ trình thực hiện, góp phần đẩy mạnh thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, thị trấn trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp. Kết quả nghiên cứu của Đề án có thể làm tài liệu tham khảo cho lãnh đạo, cán bộ, công chức trong quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở. 7. Nội dung của đề án Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, Đề án có kết cấu 03 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và pháp lý thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở; Chương 2. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp; Chương 3. Quan điểm, giải pháp và lộ trình đẩy mạnh thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở trên địa bàn huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp.
9 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ 1.1. Cơ sở lý luận thực hiện pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở 1.1.1. Thực hiện dân chủ ở cơ sở Thuật ngữ “dân chủ” ra đời vào khoảng thế kỷ thứ V trước công nguyên ở Hy Lạp cổ đại. Để diễn đạt dân chủ người Hy Lạp đã dùng thuật ngữ “demokratos”, trong đó “demos” là nhân dân và “kratos” là quyền lực. Cách diễn đạt này đã cung cấp một cách tiếp cận sơ khai về dân chủ, cụ thể dân chủ được hiểu là quyền lực thuộc về nhân dân. Theo C.Mác và Ph.Ăngghen - những đại biểu xuất sắc của chủ nghĩa xã hội hiện đại, dân chủ là một phương tiện tất yếu để con người đạt tới tự do, giải phóng toàn diện những năng lực vốn có của mỗi cá nhân, tức quyền con người phải được bảo đảm và thực hiện đầy đủ. Trong tác phẩm Thường thức chính trị, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra quan niệm “dân chủ tức là dân là chủ”, Người đã chỉ rõ “Ở nước ta chính quyền là của nhân dân, do nhân dân làm chủ... Nhân dân là ông chủ nắm chính quyền. Nhân dân bầu ra đại biểu thay mặt mình thi hành chính quyền ấy. Thế là dân chủ” [32]. Quan niệm “dân là chủ và dân làm chủ” của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định vị thế xã hội, địa vị pháp lý tối thượng của nhân dân là người chủ xã hội, đồng thời cũng thể hiện sự gắn bó chặt chẽ, không thể tách rời trong mối quan hệ giữa người chủ xã hội và hành động làm chủ xã hội của nhân dân. Tác giả Hoàng Chí Bảo từng đưa ra quan niệm về dân chủ, theo đó: “Dân chủ tức là tôn trọng giá trị con người. Dân chủ tức là lắng nghe nhiều tiếng nói khác nhau. Dân chủ tức là không áp đặt người khác, coi mình là chân lý tuyệt đối” [1]. Quan niệm này tuy ngắn gọn nhưng lại chứa đựng nội hàm sâu sắc, vừa bao trọn được bản chất của dân chủ “tôn trọng giá trị con người”, vừa thể hiện được những phương thức rất cơ bản để phát huy dân chủ đó là “biết lắng nghe tiếng nói khác nhau”, “không áp đặt người khác, coi mình là chân lý tuyệt đối”.
10 Từ các quan niệm trên, dân chủ có thể được nhìn nhận ở hai góc độ. Trước hết, dân chủ được xác định là quyền của nhân dân, cụ thể là quyền làm chủ nhà nước, quyền lựa chọn, xây dựng nên cơ quan dân cử, quyền tham gia, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước. Bên cạnh đó, dân chủ cũng được hiểu là một thể chế chính trị, một hình thức nhà nước, có sự tham gia của mọi tầng lớp nhân dân trong xây dựng, điều hành hoạt động của nhà nước và nhà nước đại diện cho quyền, lợi ích hợp pháp của nhân dân. Như vậy, có thể khẳng định dân chủ là hình thức tổ chức của nhà nước khi các chủ thể chính trị thừa nhận tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân hay nhà nước là của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Cơ sở có thể được hiểu là đơn vị cấp dưới cùng của một hệ thống tổ chức trong quan hệ với các bộ phận lãnh đạo cấp trên và là nơi trực tiếp thực hiện các hoạt động lao động, sản xuất, công tác,….Bên cạnh đó, cơ sở cũng được hiểu là đơn vị xã hội nhỏ nhất được tổ chức bởi nhân dân, bao gồm địa bàn cư trú (thôn, làng, xóm, khóm, ấp, bản, phum, sóc,…) và nơi làm việc (cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội,…). Tại Khoản 1, Điều 2, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở (DCCS) năm 2022 quy định: “Cơ sở là xã, phường, thị trấn (cấp xã) và cộng đồng dân cư trên địa bàn cấp xã; cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập; tổ chức có sử dụng lao động” [25]. Từ những khái niệm trên, có thể nhận định, cơ sở là nơi diễn ra trực tiếp các mối quan hệ đa diện giữa các tầng lớp nhân dân với chính quyền, giữa các thiết chế của bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị với đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; giữa các quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của các bên phát sinh giữa Nhà nước với công dân và giữa công dân với nhau. Căn cứ quy định tại Khoản 2, Điều 2, Luật Thực hiện DCCS năm 2022: “Thực hiện DCCS là phương thức phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, để công dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động được thông tin, thể hiện ý chí, nguyện vọng, chính kiến của mình thông qua việc thảo luận, tham gia ý kiến, quyết định và kiểm tra, giám sát các vấn đề ở cơ sở theo quy định của Hiến pháp và pháp luật” [25]. Trên thực tế, thực hiện DCCS là điều kiện quan trọng tạo nên sự đồng thuận giữa cán bộ, công chức, viên chức, người lao động và nhân dân với các chủ thể quản lý trong quan
11 hệ quản lý, điều hành nhằm tăng cường sự hiểu biết về những giá trị mà các bên cùng hướng tới, từ đó góp phần thúc đẩy sự phát triển các mặt tích cực và hạn chế các hành vi tiêu cực trong đời sống xã hội. 1.1.2. Pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ sở Theo tác giả Nguyễn Minh Đoan: “Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện, thể hiện ý chí nhà nước của giai cấp thống trị trong xã hội, là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội để bảo vệ lợi ích, thực hiện mục đích của giai cấp thống trị, đồng thời duy trì sự tồn tại, phát triển và vì lợi ích của cả xã hội” [12, tr.77]. Có thể thấy, pháp luật là công cụ chủ yếu, phổ biến và hữu hiệu nhất để nhà nước thực hiện quản lý xã hội. Trên thực tế, nhà nước là cơ quan thay mặt nhân dân thực hiện quyền làm chủ, tuy nhiên, nhà nước không thể nào nắm bắt được toàn bộ tâm tư, nguyện vọng của toàn thể người dân trên mọi miền đất nước. Do đó, muốn tập được trí tuệ, sức sáng tạo của toàn dân, tạo điều kiện để nhân dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội, đòi hỏi phải mở rộng và phát huy DCCS. Với vai trò quan trọng đó, các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thực hiện DCCS không thể đứng ngoài sự điều chỉnh của pháp luật. Như đã phân tích ở trên, thực hiện DCCS phải được tiến hành theo các quy định của pháp luật. Pháp luật về thực hiện DCCS bao gồm các quy phạm pháp luật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành, công nhận quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở, cũng như việc tổ chức, thực hiện DCCS nhằm bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân ở các loại hình cơ sở khác nhau. Nói cách khác, pháp luật về thực hiện dân DCCS là hệ thống các quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện, điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình thực hiện DCCS, bảo đảm thực hiện quyền làm chủ, phát huy cao độ sức sáng tạo của nhân dân trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội. Hiện nay, pháp luật về thực hiện DCCS có phạm vi điều chỉnh rất rộng bao gồm pháp luật về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; pháp luật về thực hiện dân chủ ở cơ quan, đơn vị và pháp luật về thực hiện dân chủ ở tổ chức có sử dụng lao động.