Luận án Tiến sĩ Ngôn ngữ học: Ngôn ngữ thơ Nguyễn Bính (dựa trên cứ liệu trước 1945)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> KHOA NGÔN NGỮ HỌC<br /> <br /> ĐỖ ANH VŨ<br /> <br /> NGÔN NGỮ THƠ NGUYỄN BÍNH<br /> (Dựa trên cứ liệu trƣớc 1945)<br /> Chuyên ngành: NGÔN NGỮ VIỆT NAM<br /> Mã số: 9 22 01 02<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC<br /> <br /> Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:<br /> GS.TS. MAI NGỌC CHỪ<br /> <br /> HÀ NỘI - 2018<br /> <br /> LỜI CAM ĐOAN<br /> Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả<br /> nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất<br /> cứ một công trình nào.<br /> <br /> Tác giả luận án<br /> <br /> Đỗ Anh Vũ<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................... 1<br /> 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án ............................................................. 2<br /> 2.1. Mục đích ................................................................................................................. 2<br /> 2.2. Nhiệm vụ ................................................................................................................. 2<br /> 3. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi tƣ liệu của luận án ................................................... 2<br /> 3.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................. 2<br /> 3.2. Phạm vi tƣ liệu ........................................................................................................ 2<br /> 4. Phƣơng pháp nghiên cứu của luận án ............................................................................ 3<br /> 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ......................................................................... 3<br /> 6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận án......................................................................... 4<br /> 6.1. Ý nghĩa lí luận ......................................................................................................... 4<br /> 6.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................................... 4<br /> CHƢƠNG 1 ........................................................................................................................... 5<br /> TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT ............................... 5<br /> 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về khái niệm “thơ” và ngôn ngữ thơ ...................... 5<br /> 1.1.1. Khái niệm “Thơ” ................................................................................................. 5<br /> 1.1.2. Tình hình nghiên cứu ngôn ngữ thơ ..................................................................... 8<br /> 1.1.3. Tổng quan tình hình nghiên cứu về Nguyễn Bính ............................................. 14<br /> 1.2. Cơ sở lí thuyết ........................................................................................................... 16<br /> 1.2.2. Vần thơ (Thi vận) ............................................................................................... 17<br /> 1.2.5. Tín hiệu thẩm mỹ................................................................................................ 21<br /> CHƢƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC THƠ NGUYỄN BÍNH ...................................... 25<br /> 2.1. Đặc điểm vần thơ Nguyễn Bính................................................................................ 25<br /> 2.1.1. Mức độ hòa âm trong vần thơ thất ngôn của Nguyễn Bính ............................... 25<br /> 2.1.2. Phân bố vần khổ thơ thất ngôn của Nguyễn Bính ............................................. 29<br /> 2.1.3. Những bài thơ thất ngôn trƣờng thiên của Nguyễn Bính................................... 31<br /> 2.1.4. Mức độ hòa âm trong vần thơ lục bát của Nguyễn Bính ................................... 33<br /> 2.1.5. Phân bố vần trong thơ lục bát của Nguyễn Bính ............................................... 35<br /> 2.1.6. Những bài lục bát dùng vần chính tuyệt đối ...................................................... 36<br /> 2.2. Nhịp điệu trong thơ Nguyễn Bính ............................................................................ 38<br /> 2.2.1. Nhịp điệu trong thơ lục bát ................................................................................ 38<br /> 2.2.2. Nhịp điệu trong thơ thất ngôn ............................................................................ 41<br /> 2.3. Cấu trúc nhan đề tác phẩm ........................................................................................ 43<br /> 2.4. Nghệ thuật biểu hiện dấu câu .................................................................................... 46<br /> 2.4.1. Dấu ba chấm trong thơ Nguyễn Bính ................................................................ 46<br /> 2.5. Một số biện pháp tu từ cú pháp trong thơ Nguyễn Bính .......................................... 53<br /> 2.5.1. Biện pháp tu từ điệp ngữ.................................................................................... 53<br /> CHƢƠNG 3: ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA THƠ NGUYỄN BÍNH ...................................... 71<br /> 3.1. Các yếu tố ngôn ngữ chỉ không gian nghệ thuật trong thơ Nguyễn Bính ................ 71<br /> 3.1.1. Vai trò của không gian trong nhan đề tác phẩm ............................................... 71<br /> 3.1.2. Những không gian chung ................................................................................... 72<br /> 3.1.3. Những không gian nông thôn............................................................................. 76<br /> 3.1.4. Không gian thành thị ......................................................................................... 79<br /> 3.1.5. Không gian phiêu bạt ......................................................................................... 82<br /> 3.1.6. Những không gian gắn với địa danh .................................................................. 83<br /> 3.1.7. Những không gian tượng trưng – ước lệ ........................................................... 87<br /> 3.2. Các yếu tố ngôn ngữ chỉ thời gian nghệ thuật trong thơ Nguyễn Bính .................... 88<br /> 3.2.1. Thời gian của ngày ............................................................................................ 88<br /> 3.2.2 Thời gian của năm .............................................................................................. 97<br /> <br /> 3.2.3. Các biểu hiện khác của thời gian .................................................................... 101<br /> 3.3. Một số tín hiệu thẩm mỹ đặc sắc trong thơ Nguyễn Bính ...................................... 106<br /> 3.3.1. Tín hiệu thẩm mĩ “vườn” ................................................................................. 106<br /> 3.3.2. Tín hiệu thẩm mỹ “bướm” ............................................................................... 109<br /> 3.3.3. Tín hiệu thẩm mỹ “rượu” ................................................................................ 114<br /> 3.4. Các yếu tố ngôn ngữ chỉ con ngƣời trong thơ Nguyễn Bính .................................. 119<br /> 3.5. Các yếu tố ngôn ngữ chỉ thiên nhiên trong thơ Nguyễn Bính ................................ 123<br /> 3.5.1. Các yếu tố chỉ thực vật .................................................................................... 123<br /> 3.5.2. Các yếu tố chỉ động vật.................................................................................... 125<br /> 3.6. Từ ngữ điển tích điển cố trong thơ Nguyễn Bính ................................................... 127<br /> 3.6.1.Tổng quan về từ ngữ điển tích điển cố trong thơ Nguyễn Bính ........................ 127<br /> 3.6.2. Phân loại và miêu tả từ ngữ điển tích điển cố trong thơ Nguyễn Bính ............ 131<br /> 3.6.3. Giá trị của việc sử dụng từ ngữ điển tích điển cố trong thơ Nguyễn Bính ...... 138<br /> 3.7. Tiểu kết ................................................................................................................... 141<br /> KẾT LUẬN........................................................................................................................ 142<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 146<br /> DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ<br /> TÀI LUẬN ÁN .................................................................................................................. 152<br /> <br /> DANH MỤC CÁC BẢNG<br /> 1. Bảng 2.1: Số lƣợng các thể thơ Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 2. Bảng 2.2: Phân loại thể thất ngôn trong thơ Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 3. Bảng 2.3: : Số lƣợng các loại vần trong thể thất ngôn của thơ Nguyễn<br /> Bính trƣớc 1945<br /> 4. Bảng 2.4: Bảng phân bố thanh điệu trong bài thơ Cô hái mơ<br /> 5. Bảng 2.5: Bảng phân bố thanh điệu trong bài thơ Gái xuân<br /> 6. Bảng 2.6: Tổng kết phân bố vần thơ thất ngôn Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 7. Bảng 2.7: Tổng kết các loại vần trong thơ lục bát Nguyễn Bính trƣớc<br /> 1945<br /> 8. Bảng 2.8: Khảo sát các loại vần trong một số bài ca dao theo thể lục bát<br /> 9. Bảng 2.9: Tổng kết những nhịp ngắt phá cách trong thơ lục bát Nguyễn<br /> Bính trƣớc 1945<br /> 10. Bảng 2.10: Tổng kết những nhịp ngắt mang tính phá cách trong thơ thất<br /> ngôn Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 11. Bảng 2.11: Bảng 2.10: Tổng kết những nhịp ngắt mang tính phá cách<br /> trong thơ thất ngôn Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 12. Bảng 2.12: Dung lƣợng nhan đề thi phẩm Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 13. Bảng 2.13: Vị trí dấu ba chấm trong thơ Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 14. Bảng 2.14: Các loại câu hỏi trong thơ Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 15. Bảng 2.15: Các loại điệp ngữ trong thơ Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 16. Bảng 2.16: Tần số sử dụng hƣ từ trong các câu thơ<br /> 17. Bảng 2.17: So sánh tƣơng quan chuyển loại thực từ - hƣ từ<br /> 18. Bảng 2.18: So sánh tình hình sử dụng hƣ từ trong thơ Nguyễn Bính và<br /> Huy Cận trƣớc 1945<br /> 19. Bảng 3.1: Những không gian chung trong thơ Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 20. Bảng 3.2: Các đơn vị không gian nông thôn mang tính chất văn hóa<br /> truyền thống trong thơ Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 21. Bảng 3.3: Những không gian nông thôn cụ thể trong thơ Nguyễn Bính<br /> trƣớc 1945<br /> 22. Bảng 3.4: Không gian phiêu bạt trong thơ Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> 22. Bảng 3.5: Các địa danh cụ thể trong thơ Nguyễn Bính trƣớc 1945<br /> <br />