Đề án tốt nghiệp Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong giai đoạn hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:63

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn "Đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong giai đoạn hiện nay" nhằm làm rõ khái niệm, đặc điểm và vai trò của công tác giải quyết khiếu nại, làm rõ thẩm quyền, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính, các yếu tố tác động; giải pháp nhằm đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong thời gian tới, trên cơ sở đó đưa ra những đề xuất, kiến nghị với Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan, đơn vị có liên quan.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề án tốt nghiệp Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong giai đoạn hiện nay

BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HOÀNG QUỐC LONG ĐỔI MỚI CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH MÃ SỐ: 8380102 NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. NGUYỄN HUY HOÀNG Hà Nội, Tháng 5/2024
MỤC LỤC MỞ ĐẦU.......................................................................................................................................1 PHẦN NỘI DUNG .......................................................................................................................6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH..........................................................................................................................................6 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò, yêu cầu đổi mới của công tác giải quyết khiếu nại hành chính .............................................................................................................................................6 1.1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại hành chính ......................................................................6 1.1.2. Đặc điểm, vai trò của công tác giải quyết khiếu nại hành chính .....................................8 1.1.3. Yêu cầu đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính..............................................9 1.2. Thẩm quyền, nguyên tắc, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính ...............11 1.2.1. Thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính ................................................................11 1.2.2. Nguyên tắc giải quyết khiếu nại hành chính...................................................................13 1.2.3. Trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính. ........................................................14 1.3. Các điều kiện đảm bảo đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính ...................15 1.3.1. Sự hoàn thiện thể chế pháp luật về khiếu nại hành chính ....................................16 1.3.2. Ý thức trách nhiệm của Người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước các cấp trong công tác giải quyết khiếu nại hành chính .................................................................................17 1.3.3. Trình độ chuyên môn nghiệp vụ của đội ngũ công chức làm nhiệm vụ tham mưu giải quyết khiếu nại hành chính .......................................................................................................18 1.3.4. Nhận thức của người dân trong việc chấp hành pháp luật và Pháp luật về khiếu nại hành chính nói riêng. .................................................................................................................19 1.3.5. Mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc giải quyết KNHC. ...............................................................................................................................19 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ............................................................................................................21 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY ..........................................................................................22 2.1. Kết quả, tình hình công tác giải quyết khiếu nại hành chính. .......................................22 2.2. Kết quả giải quyết khiếu nại của các cơ quan hành chính nhà nước trong giai đoạn vừa qua. ......................................................................................................................................23 2.2.1. Tiếp nhận, thụ lý các vụ việc khiếu nại hành chính. .....................................................23 2.2.2. Thẩm tra, xác minh, ban hành quyết định giải quyết các vụ việc khiếu nại hành chính. .....................................................................................................................................................25 2.2.3. Việc thi hành các quyết định giải quyết khiếu nại hành chính đã có hiệu lực pháp luật. .....................................................................................................................................................28 2.3. Đánh giá ..............................................................................................................................29 2.3.1. Những mặt được...............................................................................................................29 2.3.2. Những mặt hạn chế..........................................................................................................30 2.3.3. Nguyên nhân ....................................................................................................................36 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................................................40 CHƯƠNG 3: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP TIẾP TỤC ĐỔI MỚI CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY ........................................41 3.1. Quan điểm chỉ đạo tiếp tục đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính ...........41
3.1.1. Đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền dân chủ trực tiếp của người dân thông qua công tác giải quyết khiếu nại hành chính ........41 3.1.2. Đáp ứng yêu cầu của công cuộc cải cách nền hành chính nhà nước theo hướng xây dựng cơ chế giải quyết KNHC theo hướng chuyên nghiệp, đơn giản, hiện đại hóa về thủ tục .....................................................................................................................................................43 3.1.3. Việc giải quyết KNHC phải đúng pháp luật, bảo vệ được lợi ích của Nhà nước cũng như quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức ................................................................46 3.2. Giải pháp đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính ........................................47 3.2.1. Tiếp tục hoàn thiện chính sách, quy định về giải quyết KNHC và các quy định có liên quan.............................................................................................................................................47 Hoàn thiện chính sách, quy định về công tác tiếp công dân và xử lý đơn thư KNHC: .......47 3.2.2. Tăng cường trách nhiệm của Thủ trưởng cơ quan nhà nước trong công tác giải quyết khiếu nại hành chính .................................................................................................................50 3.2.3. Tăng cường tác đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ công chức làm nhiệm vụ tham mưu việc giải quyết khiếu nại....................................50 3.2.4. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về khiếu nại cho nhân dân ...................52 3.2.5. Ứng dụng công nghệ số phục vụ công tác giải quyết khiếu nại hành chính .................52 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................................................56 KẾT LUẬN, ĐỀ XUẤT VÀ KIẾN NGHỊ ...............................................................................57
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Khiếu nại, tố cáo ở Việt Nam đã phát triển từ quyền công dân lên thành quyền con người, được ghi nhận trong Chương II về quyền con người của Hiến pháp năm 2013. Khoản 1 Điều 30 của Hiến pháp quy định: “Mọi người có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân”. Hiến pháp năm 2013 cũng xác định rằng giải quyết khiếu nại, tố cáo và khiếu nại hành chính là trách nhiệm, nghĩa vụ của các cấp thẩm quyền để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức (Khoản 2 Điều 30). Quốc hội thông qua Luật Khiếu nại năm 2011 đã tạo nên cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động thực hiện quyền khiếu nại của cá nhân, tổ chức. Các quy trình, thủ tục liên quan đến công tác giải quyết khiếu nại và trách nhiệm, nghĩa vụ của từng cấp thẩm quyền trong việc giải quyết khiếu nại hành chính cũng được quy định bổ sung, hoàn thiện hơn. Trong giai đoạn vừa qua, công tác giải quyết khiếu nại hành chính rất được chú trọng, thể hiện sự quan tâm của Đảng, Nhà nước đối với việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của công dân, đồng thời đảm bảo an ninh trật tự xã hội và củng cố niềm tin của nhân dân vào hệ thống chính trị. Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn, đôn đốc việc giải quyết khiếu nại hành chính. Nhờ đó, công tác giải quyết khiếu nại hành chính đã đem lại những kết quả khả quan hơn như: số lượng khiếu nại được giải quyết đúng hạn, đúng pháp luật có xu hướng gia tăng; thời gian giải quyết khiếu nại dần rút ngắn; chất lượng giải quyết khiếu nại được nâng lên; tỷ lệ người dân hài lòng với kết quả giải quyết khiếu nại ngày càng tăng. Tuy nhiên, vẫn còn một số tồn tại dù các cơ quan nhà nước đã rất cố gắng, ví dụ như số lượng vụ việc khiếu nại còn cao; còn khá nhiều vụ việc khiếu nại phức tạp, khó giải quyết do liên quan đến nhiều ngành, nhiều cấp; chất lượng giải quyết một số vụ việc chưa cao, chưa đồng đều giữa các địa phương, cơ quan hành chính; thời gian giải quyết khiếu nại hành chính còn khá
2 dài; hiện tượng người dân tiếp tục khiếu nại vẫn xảy ra, nhất là gần đến các ngày lễ lớn hoặc khi sắp diễn ra các sự kiện quan trọng của đất nước, của địa phương, gây áp lực không nhỏ lên cơ quan hành chính các cấp. Bên cạnh đó, quá trình phát triển kinh tế-xã hội và hội nhập quốc tế cũng khiến cho hoạt động quản lý hành chính ngày càng đa dạng, phức tạp, làm nảy sinh nhiều vấn đề mới liên quan đến quyền, lợi ích của công dân với các chuẩn mực quốc tế, đồng thời đã xuất hiện các yêu cầu mới trong công tác giải quyết khiếu nại hành chính. Do vậy, cần tiếp tục nghiên cứu, đổi mới quy định pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại hành chính cũng như việc triển khai thực hiện nhằm gia tăng hơn nữa tính hiệu quả trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của công dân, góp phần nhanh chóng nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan hành chính, nhất là trong bối cảnh chúng ta đang tập trung cải cách hành chính nhà nước, xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân. Là một người đang công tác tại đơn vị có liên quan đến giải quyết khiếu nại hành chính, xuất phát từ thực tiễn, với mong muốn hoàn thiện chuyên môn của bản thân, tiếp cận nghiên cứu về giải quyết khiếu nại, em xin chọn chủ đề Đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong giai đoạn hiện nay” làm đề tài cho luận văn cao học, chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài Từ trước đến nay, đã có nhiều đề tài khoa học ở nhiều cấp độ khác nhau, Luận án Tiến sỹ, luận văn thạc sỹ hoặc các bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành có nội dung nghiên cứu về công tác giải quyết khiếu nại. Tuy nhiên, các Đề tài, luận án, luận văn đó hoặc có nội dung nghiên cứu chưa có tính toàn diện đánh giá về công tác giải quyết khiếu nại hành chính, hoặc có thời gian nghiên cứu đã lâu, không còn tính thời sự trong khi tình hình thi hành pháp luật giải quyết khiếu nại và hoạt động hành chính thay đổi theo sự phát triển của đất nước trong từng thời kỳ. Do vậy cần có nghiên cứu cập nhật để đáp ứng nhu cầu thực tiễn, nhằm đề xuất các giải pháp đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong giai đoạn hiện nay.
3 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích. Luận văn đề xuất những quan điểm, giải pháp đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong tình hình hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn. Làm rõ khái niệm, đặc điểm và vai trò của công tác giải quyết khiếu nại, làm rõ thẩm quyền, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính, các yếu tố tác động. Chỉ ra được kết quả công tác giải quyết nại hành chính của Thủ trưởng các cơ quan hành chính nhà nước trong những năm gần đây; đánh giá những mặt được, những mặt chưa được, nguyên nhân của những mặt chưa được. Chỉ ra quan điểm, giải pháp nhằm đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong thời gian tới, trên cơ sở đó đưa ra những đề xuất, kiến nghị với Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan, đơn vị có liên quan. 4. Đối tượng và Phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong giai đoạn hiện nay. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Do thời gian và điều kiện nghiên cứu cùng khả năng tiếp cận số liệu nên phạm vi nghiên cứu của luận văn chỉ tập trung vào công tác giải quyết khiếu nại hành chính của Thủ trưởng các cơ quan hành chính nhà nước. - Về thời gian: Nghiên cứu số liệu thu được của giai đoạn 2019 - 2023 làm cơ sở đề xuất giải pháp trong thời gian tới. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Giải quyết khiếu nại hành chính là nền tảng lý thuyết và pháp lý giúp hướng dẫn, điều chỉnh quá trình giải quyết khiếu nại của công dân đối với các quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính của cơ quan nhà nước, tổ chức, hoặc cá nhân có thẩm quyền.. Hiến pháp năm 2013 quy định quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và Luật Khiếu nại 2011 Là văn bản pháp lý cơ bản quy định về quyền và trình
4 tự, thủ tục khiếu nại, thẩm quyền và trách nhiệm giải quyết khiếu nại. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết nhiệm vụ đặt ra, đề tài dựa trên phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lênin cùng các quan điểm của Đảng, Nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của công dân, tổ chức trong bối cảnh tăng cường hội nhập quốc tế hiện nay. Ngoài ra, đề án sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau đây: - Phương pháp thống kê được sử dụng để thu thập dữ liệu về công tác giải quyết khiếu nại hành chính từ các báo cáo nội bộ, báo cáo của các cơ quan quản lý... - Phương pháp so sánh, phân tích, tổng hợp được sử dụng để so sánh, phân tích, tổng hợp số liệu thu thập được. - Phương pháp suy luận lôgic được sử dụng trong phân tích, đánh giá các vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn, đặc biệt những những hạn chế và nguyên nhân đối với công tác giải quyết khiếu nại hành chính, làm cơ sở cho đề xuất một số giải pháp đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về công tác giải quyết khiếu nại nhằm Giải quyết xung đột và mâu thuẫn xã hội, Cải thiện hoạt động quản lý hành chính, Nâng cao trách nhiệm của cán bộ, công chức, Phòng ngừa sai phạm hành chính. Công tác giải quyết khiếu nại hành chính không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người dân mà còn nâng cao chất lượng, hiệu quả quản lý nhà nước và tạo nên một hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện hơn. 7. Bố cục của luận văn Chương 1: Cơ sở lý luận về công tác giải quyết khiếu nại hành chính. Chương 2: Thực trạng công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong những năm vừa qua. Chương 3: Quan điểm, giải pháp đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành
5 chính trong giai đoạn hiện nay.
6 PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI HÀNH CHÍNH 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò, yêu cầu đổi mới của công tác giải quyết khiếu nại hành chính 1.1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại hành chính Khiếu nại có thể được hiểu một cách đơn giản là “lời bày tỏ sự không hài lòng” khi cảm thấy bị đối xử bất công, không đúng, hoặc khi quyền lợi bị xâm phạm. Đó có thể được coi là cách thức để “lên tiếng” bảo vệ quyền lợi của bản thân. Khi một bên khiếu nại, tức là yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xem xét lại quyết định, hành vi được cho là chưa đúng pháp luật hoặc vi phạm quyền lợi chính đáng của bên đó. Tính chất “cầu khẩn” của khiếu nại cũng được thể hiện ngay tại quan niệm về khiếu nại trong học thuyết pháp lý nước ngoài. Theo các học giả Pháp: “khiếu nại là yêu cầu của công dân gửi đến công quyền nhằm tìm kiếm một giải pháp dàn hoà những xung đột phát sinh giữa hai bên do việc ban hành một QĐHC gây ra”. Mục đích chính của khiếu nại tìm kiếm giải pháp hòa giải mâu thuẫn do QĐHC gây ra, chứ không phải để trừng phạt. Khiếu nại được xem như một công cụ để các bên liên quan thương lượng và đi đến thỏa thuận chung, thay vì đối đầu hay tranh tụng và công dân có quyền chủ động khiếu nại để bảo vệ quyền lợi của bản thân trước những quyết định hành chính bất hợp lý, từ đó giúp cho việc ban hành và thực thi pháp luật được thực hiện một cách công bằng, khách quan hơn. Như các quyền công dân khác, quyền khiếu nại nói chung và của công dân chỉ phát triển gắn với chế độ dân chủ. Khi người dân được tự do ngôn luận, tự do lập hội, tự do báo chí... họ sẽ dễ dàng hơn trong việc lên tiếng bảo vệ quyền lợi của bản thân và khiếu nại khi bị xâm hại. Chế độ dân chủ cũng tạo điều kiện thuận lợi cho việc công khai thông tin, giúp người dân dễ dàng tiếp cận thông tin về quyền lợi của mình và các quy trình khiếu nại. Còn trong các chế độ độc tài, quyền lực tập trung vào tay một cá nhân hoặc một nhóm nhỏ, thường là thông qua bạo lực hoặc áp bức. Quyền của người dân bị hạn chế hoặc tước đoạt hoàn toàn,
7 do đó họ không thể lên tiếng bảo vệ quyền lợi của bản thân và khiếu nại khi bị xâm hại. Thời kỳ phong kiến, khái niệm khiếu nại được hiểu khác biệt so với ngày nay. Theo đó “khiếu nại" được hiểu là hành vi của thần dân trình bày, tố cáo hành vi sai trái của quan lại với cấp trên để được xem xét, giải quyết. Mục đích chủ yếu là đòi lại công bằng, trừng phạt kẻ vi phạm chứ không phải để bảo vệ quyền lợi cá nhân, tổ chức như trong xã hội hiện đại. Tại Bộ luật Hình thư nhà Lý (thế kỷ 11) đã có quy định về việc "tố cáo quan lại tham nhũng". Còn tại Bộ luật Hồng Đức nhà Lê (thế kỷ 15) quy định chi tiết về thủ tục tố cáo quan lại, bao gồm: trình tự, nội dung, hình thức xử lý… Thời kỳ Pháp thuộc, người Pháp áp đặt hệ thống pháp luật của mình lên Việt Nam, trong đó có quy định về việc giải quyết khiếu nại hành chính, phục vụ cho mục đích cai trị của thực dân Pháp. Hệ thống pháp luật về khiếu nại hành chính ưu tiên quyền lợi của người Pháp và các quan chức Pháp, hạn chế quyền lợi của người Việt Nam trong việc khiếu nại do đó chưa đầy đủ, chưa hoàn thiện, không phù hợp với xã hội Việt Nam. Từ sau khi Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ra đời đến nay, quyền khiếu nại đã trở thành quyền hiến định. Tuy Hiến pháp năm 1946 chưa đề cập về quyền khiếu nại một cách rõ ràng nhưng đã gián tiếp quy định về quyền khiếu nại, tố cáo với vai trò để đảm bảo thực hiện các quyền cơ bản của người dân. Đến năm 1959, quy định khi bị xâm hại quyền lợi hợp pháp bởi hành vi vi phạm pháp luật của nhân viên cơ quan nhà nước, công dân có quyền khiếu nại để yêu cầu được giải quyết đã được xác lập rõ ràng (Điều 29 Hiến pháp năm 1959). Các bản Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp 1992 và Hiến pháp hiện hành năm 2013 cũng đều ghi nhận đầy đủ hơn về quyền khiếu nại của công dân, cơ quan, tổ chức. Quyền khiếu nại là quyền cơ bản luôn được Nhà nước tôn trọng và đảm bảo thực hiện, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân, đồng thời giúp hạn chế sự lạm quyền của cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, qua đó góp phần thúc
8 đẩy xây dựng nhà nước pháp quyền, bảo vệ công bằng xã hội. Theo quy định hiện hành, khiếu nại được thực hiện bằng cách đề nghị trực tiếp hoặc bằng văn bản của cá nhân, cơ quan, tổ chức gửi đến cấp thẩm quyền về sự vi phạm hay cho là vi phạm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức đó. Như vậy, giải quyết khiếu nại hành chính được hiểu là hoạt động xem xét lại các quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của bên khiếu nại. 1.1.2. Đặc điểm, vai trò của công tác giải quyết khiếu nại hành chính 1.1.2.1. Đặc điểm của khiếu nại hành chính - Khiếu nại hành chính là việc thực hiện quyền chính trị - pháp lý của cá nhân. Khiếu nại cùng với khiếu nại hành chính chỉ xuất hiện trong nhà nước dân chủ. Người dân được bảo vệ trước sự xâm phạm từ các chủ thể khác, trong đó, “công dân có quyền và nghĩa vụ chống lại sự xâm phạm hay can thiệp tùy tiện, trái pháp luật của Nhà nước”. Quyền khiếu nại hành chính của công dân thường được quy định trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau, xuất phát từ nội hàm sự phức tạp của hoạt động quản lý hành chính nhà nước nên việc ghi nhận quyền khiếu nại hành chính cũng được quy định ở nhiều văn bản khác nhau. Khiếu nại hành chính được bảo đảm thực hiện bởi Nhà nước thông qua hệ thống pháp luật và hoạt động giám sát bên trong và bên ngoài. Khi quy định các cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền khiếu nại hành chính, Nhà nước cần thiết lập hệ thống cơ quan có chức năng, thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính và tạo lập cơ chế giám sát chặt chẽ đối với hoạt động này. Một trong những đặc điểm của quyền khiếu nại hành chính của cơ quan, tổ chức, cá nhân chính là khiếu nại hành chính được được pháp luật bảo vệ, thực hiện theo thủ tục chặt chẽ, không ai được cưỡng bức hoặc ngăn cản việc khiếu nại. Nhờ hệ thống pháp luật và thủ tục hành chính chặt chẽ, quyền khiếu nại hành chính của cơ quan, tổ chức, cá nhân được thực hiện một cách hiệu quả, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ, xây dựng chính quyền liêm chính, phục vụ nhân
9 dân. 1.1.2.2. Vai trò của giải quyết khiếu nại trong việc đảm bảo pháp chế, phục vụ quản lý hành chính nhà nước Thông qua giải quyết khiếu nại hành chính, các hành vi vi phạm pháp luật được phát hiện, sửa chữa kịp thời, góp phần bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Đồng thời, qua quá trình giải quyết khiếu nại hành chính, cơ quan, tổ chức, cá nhân có thể phát hiện được những quy phạm pháp luật chưa hợp lý, còn khuyết thiếu trong hệ thống pháp luật. Qua đó, các cơ quan chức năng có thẩm quyền có thể sửa đổi, bổ sung pháp luật để hoàn thiện hệ thống pháp luật, đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật. Giải quyết khiếu nại cũng giúp cơ quan hành chính nhà nước nắm bắt được những tồn tại, hạn chế trong hoạt động quản lý nhà nước. Từ đó, các cơ quan hành chính nhà nước có thể có biện pháp khắc phục kịp thời, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước. Vì vậy, giải quyết khiếu nại hành chính chính là một kênh quan trọng để cơ quan quản lý nhà nước tự soi lại các hoạt động của mình, trong việc ban hành các quyết định hành chính hay thực hiện các hành vi hành hành chính từ chính những phản hồi, yêu cầu của người dân. Khi phát hiện ra sai phạm, cơ quan quản lý sẽ tự mình sửa lỗi mà người dân chưa phải dùng tới các con đường khác như khởi kiện hành chính. 1.1.3. Yêu cầu đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính Công tác giải quyết khiếu nại hành chính đã được pháp luật quy định cụ thể và thực hiện trong một thời gian dài, tuy nhiên, để đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu bảo đảm dân chủ, tăng cường pháp chế, Đảng và nhà nước vẫn tiếp tục ban hành những đường lối, chủ trương, chính sách yêu cầu tiếp tục hoàn thiện công tác này. Điều này đòi hỏi công tác giải quyết khiếu nại hành chính cần phải tiếp tục đổi mới để đảm bảo phù hợp với lộ trình cải cách hành chính nhà nước và cải cách công tác tư pháp hiện nay. Hai cuộc cải cách này có mối quan hệ mật thiết, hỗ trợ lẫn nhau trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của công dân, tổ chức. Bản thân các quy định của pháp luật phải luôn được đánh giá về sự phù hợp, khả thi để tiếp tục hoàn
10 thiện nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho cá nhân, cơ quan, tổ chức thực hiện quyền khiếu nại hành chính và bảo đảm cơ quan có thẩm quyền thực hiện nghiêm minh trách nhiệm được giao trong việc giải quyết khiếu nại hành chính, góp phần nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại và hiệu lực công tác quản lý nhà nước trên các lĩnh vực đời sống kinh tế, xã hội. Đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính là một quá trình cải tiến và nâng cao hiệu quả xử lý các khiếu nại của công dân đối với các quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính của cơ quan nhà nước, nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người dân và tăng cường tính minh bạch, công bằng trong quản lý hành chính. Một số biện pháp đổi mới có thể bao gồm: *Cải thiện quy trình giải quyết khiếu nại: Đơn giản hóa, rõ ràng hóa và rút ngắn thời gian giải quyết khiếu nại, đồng thời thiết lập các quy định cụ thể về trình tự, thủ tục và thời hạn xử lý. *Ứng dụng công nghệ thông tin: Sử dụng các nền tảng trực tuyến để tiếp nhận, theo dõi và xử lý khiếu nại, giúp người dân có thể dễ dàng nộp khiếu nại và tra cứu tình trạng xử lý của mình. *Tăng cường đối thoại và tiếp xúc trực tiếp: Tạo cơ hội cho người khiếu nại được gặp gỡ, đối thoại trực tiếp với cơ quan giải quyết để làm rõ các vấn đề, từ đó giảm bớt tình trạng hiểu lầm và nâng cao chất lượng giải quyết. *Nâng cao năng lực cán bộ giải quyết khiếu nại: Tổ chức đào tạo, tập huấn cho cán bộ làm công tác giải quyết khiếu nại nhằm nâng cao kỹ năng, kiến thức pháp lý và thái độ phục vụ nhân dân. *Công khai, minh bạch thông tin: Đảm bảo mọi quy trình, quyết định giải quyết khiếu nại đều được công khai, minh bạch để người dân có thể giám sát và tin tưởng vào quá trình giải quyết. *Tăng cường giám sát và kiểm tra: Thiết lập các cơ chế giám sát nội bộ và bên ngoài để đảm bảo quá trình giải quyết khiếu nại được thực hiện công bằng, đúng pháp luật và kịp thời phát hiện, xử lý các sai phạm. Những đổi mới này nhằm nâng cao chất lượng quản lý hành chính, bảo vệ quyền lợi của người dân và góp phần xây dựng nền hành chính phục vụ, công khai, minh
11 bạch và hiệu quả. 1.2. Thẩm quyền, nguyên tắc, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính 1.2.1. Thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính Phần lớn các vụ việc khiếu nại trong thời gian qua liên quan đến lĩnh vực quản lý và sử dụng đất (ước tính chiếm khoảng 80% số vụ việc khiếu nại). Các vụ việc còn lại là khiếu nại trong việc thực hiện chính sách xã hội; khiếu nại của cán bộ, công chức bị kỷ luật; khiếu nại... Thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính được quy định tại Chương III Luật Khiếu nại năm 2011, cụ thể như sau: - Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã, Thủ trưởng cơ quan thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình, của người có trách nhiệm do mình quản lý trực tiếp. - Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình. Giải quyết khiếu nại lần hai đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã, Thủ trưởng cơ quan thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện đã giải quyết lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu nại lần đầu đã hết thời hạn nhưng chưa được giải quyết. - Thủ trưởng cơ quan thuộc sở và cấp tương đương có thẩm quyền giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình, của cán bộ, công chức do mình quản lý trực tiếp. Giám đốc sở và cấp tương đương giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình, của cán bộ, công chức do mình quản lý trực tiếp. Giải quyết khiếu nại lần hai đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của Thủ trưởng cơ quan thuộc sở và cấp tương đương đã giải quyết lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu nại lần đầu đã hết thời hạn nhưng chưa được giải quyết.
12 - Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình. Giải quyết khiếu nại lần hai đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện, Giám đốc sở và cấp tương đương đã giải quyết lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu nại lần đầu đã hết thời hạn nhưng chưa được giải quyết. Giải quyết tranh chấp về thẩm quyền giải quyết khiếu nại giữa các cơ quan, đơn vị thuộc phạm vi quản lý của mình. - Thủ trưởng cơ quan thuộc bộ, thuộc cơ quan ngang bộ, thuộc cơ quan thuộc Chính phủ có thẩm quyền giải quyết khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình, của cán bộ, công chức do mình quản lý trực tiếp. Bộ trưởng giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của mình, của cán bộ, công chức do mình quản lý trực tiếp. Giải quyết khiếu nại lần hai đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của Thủ trưởng cơ quan thuộc bộ đã giải quyết lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu nại lần đầu đã hết thời hạn nhưng chưa được giải quyết. Giải quyết khiếu nại lần hai đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có nội dung thuộc thẩm quyền quản lý nhà nước của bộ, ngành đã giải quyết lần đầu nhưng còn khiếu nại hoặc khiếu nại lần đầu đã hết thời hạn nhưng chưa được giải quyết. Giải quyết tranh chấp về thẩm quyền giải quyết khiếu nại giữa các cơ quan, đơn vị thuộc phạm vi quản lý của mình. - Tổng thanh tra Chính phủ và Chánh thanh tra các cấp giúp Thủ tướng Chính phủ, thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp tiến hành kiểm tra, xác minh, kết luận, kiến nghị việc giải quyết khiếu nại thuộc thẩm quyền của Thủ tướng, thẩm quyền của Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp khi được giao. Giúp Thủ tướng, thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp theo dõi, kiểm tra, đôn đốc các cơ quan thuộc quyền quản lý trực tiếp của Thủ tướng, thủ trưởng trong việc tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, thi hành quyết định giải quyết khiếu nại có hiệu lực pháp luật. Kiến nghị người có thẩm quyền áp dụng biện pháp cần thiết để chấm dứt vi phạm, xem xét trách nhiệm, xử lý đối với người vi phạm.
13 - Thủ tướng Chính phủ lãnh đạo công tác giải quyết khiếu nại của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân các cấp. Xử lý các kiến nghị của Tổng thanh tra Chính phủ. Chỉ đạo, xử lý tranh chấp về thẩm quyền giải quyết khiếu nại giữa các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. 1.2.2. Nguyên tắc giải quyết khiếu nại hành chính Một là, giải quyết KNHC phải thực hiện theo quy định của pháp luật (theo Điều 4 Luật Khiếu nại năm 2011). Nguyên tắc này bao gồm các nội dung cụ thể sau: Trước hết đó là giải quyết KNHC phải tuân thủ theo thủ tục, trình tự, thẩm quyền và các quy định khác của pháp luật. Công dân, cơ quan, tổ chức khi khiếu nại phải gửi đơn hoặc trực tiếp trình bày cho cấp có thẩm quyền theo trình tự, thủ tục pháp luật. Những yếu tố này được quy định rõ trong Luật Khiếu nại và Nghị định hướng dẫn thi hành. Các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hướng dẫn do cấp có thẩm quyền ban hành là căn cứ cho quá trình xem xét, giải quyết khiếu nại. Quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại, người giải quyết KNHC đã được pháp luật quy định phải được thực hiện nghiêm minh. Bất kì hành vi trái pháp luật nào vào làm ảnh hưởng đến việc khiếu nại và giải quyết khiếu nại của tổ chức, công dân đều bị nghiêm cấm; nghiêm cấm mọi hành vi cản trở, trả thù, trù dập, kích động người khiếu nại [20.3]. Các hành vi vi phạm được pháp luật quy định cụ thể kèm theo các chế tài xử lý tương ứng. Cơ quan, tổ chức, công dân phải chấp hành đầy đủ quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật. Nếu cơ quan, tổ chức, cá nhân không chấp hành quyết định giải quyết KNHC và có các hành vi vi phạm liên quan thì tùy theo mức độ và tính chất của vi phạm sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật. Hai là, giải quyết KNHC cần bảo đảm tính khách quan, minh bạch, công khai, dân chủ và kịp thời: Nguyên tắc kịp thời đòi hỏi việc giải quyết KNHC phải theo đúng thời hiệu,
14 thời hạn do pháp luật quy định, tránh phát sinh các khiếu nại kéo dài, phức tạp, bảo đảm kịp thời quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Đây là một nguyên tắc rất quan trọng bởi việc thực hiện nghiêm minh nguyên tắc này sẽ giúp thiết lập trật tự, kỷ cương trong giải quyết KNHC nói riêng và trong quản lý nhà nước nói chung, không làm phát sinh các vụ việc khiếu nại đông người, phức tạp ảnh hưởng đến trật tự xã hội. 1.2.3. Trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại hành chính. Cụ thể, về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại đã quy định đầy đủ trong văn bản quy phạm, pháp luật. Quy định trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại gồm 03 bước sau: Bước 1: Thụ lý, chuẩn bị xác minh nội dung khiếu nại - Thụ lý giải quyết khiếu nại; kiểm tra lại quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật cán bộ, công chức bị khiếu nại; giao nhiệm vụ xác minh nội dung khiếu nại. Theo đó, từ ngày 10/12/2020, người giải quyết khiếu nại hoặc cơ quan, tổ chức, đơn vị được giao nhiệm vụ xác minh sẽ tự ban hành Quyết định xác minh nội dung khiếu nại, trong đó xác định rõ người thực hiện xác minh, quyền và nghĩa vụ của người thực hiện xác minh, thời gian, nội dung xác minh. Bước 2: Tiến hành xác minh nội dung khiếu nại Bước này được tiến hành thông qua các hoạt động cụ thể theo quy định của pháp luật như: - Làm việc trực tiếp với các cá nhân, tổ chức có liên quan như người khiếu nại, người đại diện, người được ủy quyền, luật sư, trợ giúp viên pháp lý của người khiếu nại, người có quyền, lợi ích liên quan và người bị khiếu nại; - Tiếp nhận, xử lý thông tin, tài liệu, bằng chứng; - Xác minh thực tế; - Trưng cầu giám định; - Làm việc với các cá nhân, tổ chức có liên quan trong quá trình xác minh nội dung khiếu nại; - Báo cáo kết quả xác minh nội dung khiếu nại;
15 - Tổ chức đối thoại trong quá trình giải quyết khiếu nại lần hai [18.2]. Bước 3: Ban hành, công khai quyết định giải quyết khiếu nại, quản lý và lập hồ sơ giải quyết khiếu nại. - Lập, quản lý hồ sơ giải quyết khiếu nại. Tóm lại, theo quy trình các bước nêu trên cho thấy, theo các quy định hiện hành việc giải quyết khiếu nại hành chính đã được thực hiện tối giản, phù hợp với xu hướng thực tế hiện nay. 1.3. Các điều kiện đảm bảo đổi mới công tác giải quyết khiếu nại hành chính Giải quyết tốt KNHC là một yếu tố quan trọng góp phần phát triển nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích chính đáng của công dân và hoàn thiện hệ thống quản lý nhà nước, ổn định tình hình chính trị - xã hội, thúc đẩy kinh tế phát triển. Thực tiễn trong những năm qua, hoạt động quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính đã được cụ thể hóa trong nhiều văn bản pháp luật như: Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015 (sửa đổi năm 2019), Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi năm 2019), Luật Thanh tra, Luật Khiếu nại, Luật Tố tụng hành chính… và các văn bản hướng dẫn thi hành. Cùng với củng cố và hoàn thiện dần hệ thống pháp luật, Nhà nước ta còn thiết lập và kiện toàn cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính và giao nhiệm vụ cho các cơ quan thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm trong quản lý nhà nước về khiếu nại hành chính. Đây là nền tảng pháp lý cần thiết cho phép công dân tham gia kiểm soát hoạt động của cơ quan chính phủ, đồng thời góp phần làm trong sạch nền hành chính và tăng cường dân chủ xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, trong bối cảnh cải cách hành chính nhà nước, hoàn thiện nhà nước pháp quyền và tăng cường dân chủ XHCN ở Việt Nam hiện nay, cơ sở pháp lý cũng như thực tiễn quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập. Cụ thể là: Nhận thức chung về quản lý nhà nước trong công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong những năm qua chưa được đề cao; pháp luật quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính còn có những
16 chồng chéo, mâu thuẫn, chưa đáp ứng được yêu cầu đang đặt ra và chưa thực sự là cơ sở pháp lý vững chắc để phát huy hiệu quả quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính trên thực tế; công tác chỉ đạo, tuyên truyền, hướng dẫn, kiểm tra và tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về giải quyết khiếu nại còn chưa hiệu quả; công tác xây dựng lực lượng, tập huấn nghiệp vụ, tổng hợp thông tin báo cáo, tổng kết kinh nghiệm về giải quyết khiếu nại hành chính còn hình thức; công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm pháp luật trong việc chấp hành pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính vẫn chưa nghiêm... Trước bối cảnh trên, để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính, trước tiên cần phải làm rõ các yếu tố chủ yếu tác động đến hiệu quả của vấn đề này, như: Hệ thống chính sách, pháp luật; các yếu tố về nhận thức, về tổ chức bộ máy, về sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan, về chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức và các yếu tố khác... 1.3.1. Sự hoàn thiện thể chế pháp luật về khiếu nại hành chính Hệ thống chính sách, pháp luật về quản lý nhà nước nói chung và về giải quyết khiếu nại hành chính nói riêng là yếu tố xác định tính hợp pháp, hợp lý của hoạt động quản lý. Nhà nước là chủ thể quan trọng trong quan hệ pháp luật hành chính, có vai trò và vị trí đặc biệt trong việc bảo vệ pháp chế, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phải xác lập các căn cứ pháp lý, đảm bảo cho hoạt động quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính đi vào nề nếp và thực sự có hiệu quả. Để thi hành Luật khiếu nại, Nghị định số 124/2020/NĐ-CP của Chính phủ ngày 19/10/2020 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật khiếu nại (thay thế Nghị định số 75/2012/NĐ-CP ngày 03/10/2012) Thông tư số 02/2016/TT-TTCP ngày 20/10/2016 của Thanh tra Chính phủ về quy định quy trình giải quyết khiếu nại hành chính được ban hành. Các vấn đề như đơn giản hóa quy trình khiếu nại, mở rộng các loại hình khiếu nại để tạo điều kiện cho công dân khiếu nại; cho phép luật sư đại diện cho người khiếu nại hoặc người bị khiếu nại; cải thiện các quy định của pháp luật để tăng cường ý thức và trách nhiệm của các cơ quan quản lý giải quyết khiếu nại hành chính… cũng tác động không nhỏ đến hiệu quả quản lý nhà nước về giải quyết KNHC.
17 Để bảo đảm hiệu lực, hiệu quả công tác giải quyết KNHC thì chính sách, pháp luật về giải quyết KNHC phải đáp ứng các yêu cầu sau: Thứ nhất, cần có chính sách, chiến lược để dự báo tình hình khiếu nại và định hướng xây dựng pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính. Việc đưa ra những dự báo tình hình khiếu nại và định hướng xây dựng pháp luật cũng là cơ sở để các cơ quan cấp dưới xây dựng chính sách, pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính và là phương tiện để quản lý hiệu quả hơn công tác này. Định hướng xây dựng pháp luật về giải quyết khiếu nại hành chính phải phù hợp với kế hoạch tổng thể chung về phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong từng giai đoạn nhằm đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ với pháp luật của các ngành, lĩnh vực khác, phù hợp với yêu cầu cải cách hành chính, với xu thế hội nhập quốc tế. Thứ hai, pháp luật quản lý nhà nước về giải quyết khiếu nại hành chính phải được xây dựng trên cơ sở những quan điểm định hướng, chiến lược của Đảng và Nhà nước và phù hợp với yêu cầu đặt ra trong thực tiễn. Do việc thụ lý, xác minh, kết luận và ra quyết định giải quyết khiếu nại hành chính có liên quan đến nhiều ngành, nhiều cấp khác nhau nên số lượng các văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hướng dẫn nghiệp vụ rất nhiều. Điều đó đặt ra những đòi hỏi yêu cầu rất cao đối với các chủ thể có thẩm quyền quản lý nhà nước về công tác giải quyết khiếu nại hành chính trong việc xây dựng và tổ chức thực hiện pháp luật nhằm bảo đảm tính toàn diện, thống nhất, minh bạch và khả thi. 1.3.2. Ý thức trách nhiệm của Người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước các cấp trong công tác giải quyết khiếu nại hành chính Nhận thức của lãnh đạo cũng như cán bộ, công chức, cá nhân về giải quyết KNHC có tác động lớn. Khi nhận thức được đầy đủ về vai trò, tầm quan trọng của việc quản lý nhà nước trong giải quyết khiếu nại hành chính, họ có thể chủ động tham mưu xây dựng văn bản pháp luật hoặc cho nghiên cứu, ban hành văn bản quản lý để tạo ra hệ thống thực hiện đồng bộ, hạn chế hoặc loại trừ tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn trong các quy phạm pháp luật giải quyết khiếu nại hành chính.